Het soortelijk gewicht is een term die veel wordt gebruikt bij het brouwen van bier. Maar wat is het eigenlijk precies en wat kun je er allemaal mee?
In het kort
- Het soortelijk gewicht (SG) is de dichtheid van je wort (ongegist bier) of bier, bepaald door de hoeveelheid opgeloste suikers.
- Je meet het SG twee keer: het Begin SG vóór de gisting en het Eind SG na de gisting.
- Door het verschil tussen het Begin SG en het Eind SG te berekenen, kun je nauwkeurig het uiteindelijke alcoholpercentage van je bier bepalen.
- Je meet het SG meestal met een hydrometer (een soort dobber) of een refractometer (een optisch meetinstrument).
- Tussentijdse metingen geven je inzicht in het brouw- en gistingsproces en helpen je te bepalen of het brouwen goed is verlopen.
Wat is het soortelijk gewicht van bier?
Met het soortelijk gewicht (afgekort: SG) wordt ook wel de soortelijke massa of dichtheid van een bepaalde materie, zoals bijvoorbeeld bier, bedoeld. Alles heeft namelijk een bepaalde dichtheid. Deze dichtheid zorgt er bijvoorbeeld voor dat bepaalde zaken in het water blijven drijven (lagere dichtheid), terwijl andere zaken zullen zinken (hogere dichtheid).
Bij het brouwen van bier zal het wort vergistbare suikers bevatten. Deze suikers hebben een hogere dichtheid, dan bijvoorbeeld het water waarin deze zijn opgelost. Tijdens de vergisting zullen de suikers worden omgezet in onder andere alcohol en koolzuur. Deze hebben een lagere dichtheid.
Wanneer meet je het soortelijk gewicht?
Er zijn in principe twee vaste momenten bij het brouwen van bier, waarop het soortelijk gewicht het beste bepaald kan worden. Dit is voordat het wort geënt zal worden. Deze meting is de ‘beginmeting’ en het gemeten soortelijk gewicht noemen we het begin SG.
Het tweede moment is als de vergisting is voltooid. We meten dan de ‘eindstand’ en dat getal noemen we het eind SG.
Het is natuurlijk ook mogelijk om tussentijds metingen uit te voeren. Zo doe je dit tijdens het maischen om zo te bepalen of het verwachtte begin SG gehaald zal worden.
Als de vergisting van bier bezig is kan het soortelijk gewicht inzicht geven in de voortgang hiervan. Door bijvoorbeeld meerdere metingen uit te voeren (over verschillende momenten) kan worden gekeken of er een verschil is in de gemeten waardes. Is dit verschil er niet, dan is de vergisting mogelijk al klaar.
Hoe meet je het soortelijk gewicht bij bier?
Het bepalen van het soortelijk gewicht bij het brouwen van bier wordt over het algemeen gedaan met een hydrometer. Het is ook mogelijk om dit te doen met een refractometer.
Hydrometer
De hydrometer is een soort van dobber. Deze dobber zal in een maatglas met het wort en later ook het uiteindelijke bier worden geplaatst. Op basis van het soortelijke gewicht zal deze hoger of lager gaan drijven.
Refractometer
Dit is een optisch meetinstrument om de dichtheid van een vloeistof te bepalen. Het instrument bepaald door het gebruik van licht de dichtheid.
De dichtheid wordt tegen een brekingsindex voor een specifieke vloeistof gelegd om een gehalte bepaling te maken. Afhankelijke van het type meter kan deze bepaling een waarde SG zijn, maar ook plato of brix zijn mogelijk.
Wat kun je met het soortelijk gewicht van bier?
Een van de voornaamste toepassingen van een begin en eind SG is het bepalen van het alcoholpercentage. Andere redenen om het SG te bepalen is inzicht krijgen in het verloop van de vergisting of juist om te kijken of het maischen wel goed verloopt.
Soms wordt een verwacht begin SG vermeld in een brouwrecept. Door het meten van een begin SG krijg je inzicht in hoe goed (of slecht) je hebt gemaischt. Aan de hand van de gemeten waarde heb je duidelijk wat je rendement is.
Bijstellen van het soortelijk gewicht
Aan de hand van het soortelijk gewicht tijdens het brouwen heb je inzicht en weet je het SG eventueel moet bijstellen. Dit bijstellen doe je het beste voor de vergisting. Als de gemeten waarde lager uitvalt dan je vooraf had gepland, dan kun je wat extra suiker toevoegen bij het koken om zo het soortelijk gewicht op te hogen. Is de waarde juist hoger, dan kun je het wort wat verdunnen met water.
Veelgestelde vragen over het soortelijk gewicht
Het soortelijk gewicht geeft aan hoe dicht het wort is ten opzichte van water. Het meet de hoeveelheid opgeloste suikers in het wort vóór en na de vergisting. Deze waarde helpt brouwers het alcoholpercentage en de vergistingsgraad te bepalen.
Je meet het met een hydrometer of een refractometer, meestal tijdens het maischen en na de vergisting. De beginwaarde heet het begin SG (OG) en de eindwaarde het eind SG (FG). Hiermee bereken je hoeveel suikers zijn omgezet in alcohol.
Een gemiddeld bier start met een SG tussen 1.040 en 1.060. Na vergisting daalt dit meestal naar 1.010 tot 1.015. Zwaardere bieren hebben vaak een hoger begin SG.
SG (soortelijk gewicht) en graden Plato meten beide het suikergehalte, maar op een andere schaal. SG is een relatieve dichtheid, terwijl Plato een percentage opgeloste stoffen aangeeft. Beide worden gebruikt in recepten en brouwsoftware.
Het helpt je om het verloop van de vergisting te volgen en het uiteindelijke alcoholpercentage te berekenen. Zo weet je of de vergisting is voltooid en of het bier stabiel is. Ook kun je afwijkingen vroegtijdig opsporen.
